Prawem cywilnym rządzi ogólna reguła wyrażająca się w tym, że każde przejście wartości majątkowych z jednej osoby na drugą musi mieć uzasadnienie prawne. W przypadku, gdy owe przesunięcie majątkowe nastąpiło bez podstawy prawnej, osoba, która utraciła jakąś wartość ma roszczenie o jej zwrot od osoby, na którą przeszła ona bezpodstawnie. W polskim prawie cywilnym szczególnymi postaciami bezpodstawnego wzbogacenia są przypadki wzbogacenia w następstwie nienależnego świadczenia.
Nie wdając się w szczegółowe rozważania na temat instytucji bezpodstawnego wzbogacenia należy wskazać cztery ogólne przesłanki powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia:
- wzbogacenie jednego podmiotu,
- zubożenie drugiego,
- związek pomiędzy wzbogaceniem jednego podmiotu a zubożeniem drugiego,
- bezpodstawność wzbogacenia.
Do przedawnienia roszczeń o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia stosuje się zasady ogólne kodeksu cywilnego, a więc art. 118 k.c. Zatem wspomniane roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem lat dziesięciu lub trzech, jeśli są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Liczenie tych terminów następuje od spełnienia przesłanek roszczenia. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 769/00, roszczenie z tytułu nienależytego świadczenia, które jest takim świadczeniem już w chwili jego spełnienia, staje się wymagalne od tego momentu.
Kwestię przedawnienia reguluje również art. 411 pkt 3 zgodnie, z którym nie można żądać zwrotu świadczenia jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu.
Zobowiązanie, które ulega przedawnieniu jest zobowiązaniem istniejącym. Wykonanie owego zobowiązania nie należy do świadczeń nienależnych, dlatego też wspomniany przepis ma na celu jedynie usunięcie wątpliwości, które mogłyby powstać, gdyby ustawodawca nie zdecydował się na wyraźną regulację.
W świetle art. 411 pkt 3 k.c., jeśli nastąpi spełnienie świadczenia w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu, to wyłączona jest możliwość zwrotu, także wtedy, gdy świadczący był w błędzie, że roszczenie się jeszcze nie przedawniło.
Co ważne, wyłączenie obowiązku zwrotu nie dotyczy przypadku, gdy roszczenie wygasło na skutek upływu terminu zawitego.