Jaki jest termin przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu zwykłego i jakich roszczeń dotyczy?

Zgodnie z przepisem art. 981 k.c. roszczenia o wykonanie zapisy zwykłego przedawniają się z upływem pięciu lat. Jak widać jest to uregulowanie szczególne w stosunku do regulacji określonej w art. 118 k.c. Wskazany termin przedawnienia dotyczy roszczeń o wykonanie zapisu zwykłego. Innymi słowy chodzi o roszczenia o spełnienie świadczenia oraz roszczenia o odszkodowanie z tytułu niewykonania, czy też nienależytego wykonania zapisu. Roszczenia, które są wyłączone spod regulacji art. 981 k.c. to roszczenia zapisobiercy przeciwko obciążonemu zapisem, do których stosuje się inne przepisy, np. roszczenia z art. 977 k.c. (zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz) przedawniają się z upływem roku tak jak reguluje to art. 229 § 1 k.c.

Początek biegu przedawnienia roszczeń z tytułu zapisu zwykłego.

Jak już wspomniano, roszczenia o wykonanie zapisu zwykłego przedawniają się z upływem lat pięciu. Termin ten zaczyna biec od daty wymagalności zapisu, a do ustalenie daty owej wymagalności potrzeba posiłkowania się ogólnymi zasadami dotyczącymi wykonania zobowiązania oraz przepisami, które regulują bieg przedawnienia.

Sporych kontrowersji przysparza zagadnienie początku biegu przedawnienia roszczeń z tytułu zapisu zwykłego w przypadku ustalenia daty wymagalności roszczeń zapisobiercy.

Roszczenie z tytułu zapisu staje się wymagalne z dniem owarcia spadku.W gruncie rzeczy można przyjąć, że jeśli zgodnie z art. 120 k.c. wymagalność roszczenia jest uzależniona od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, to bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby osoba uprawniona podjęła czynność w najwcześniej możliwym terminie. Taką czynnością w tym przypadku jest żądanie wykonania zapisu, ale zapisobierca może zgłosić takie żądanie niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu, chyba, że spadkodawca inaczej postanowił (art. 970 k.c.). Zatem data ogłoszenia testamentu jest najwcześniejszą datą podjęcia przez zapisobiercę czynności wskazanej w art. 120 k.c. W stronę takiego kierunku wykładni podąża obecnie również judykatura. Uznaje się więc, że w razie nieokreślenia przez spadkodawcę terminu jego wykonania, roszczenie z tytułu zapisu staje się wymagalne niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu (por. wyrok SN z dnia 28 października 2004 r., III CK 461/03, OSNC 2005, nr 11, poz. 193, z glosą P. Księżaka, PS 2007, nr 2, s. 112 oraz wyr. SN z dnia 5 września 2008 r., I CSK 51/08, Lex nr 465963). Zgodnie z innym wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2005 r. (II CSK 6/05, Lex nr 311371), jeśli wymagalność roszczenia jest uzależniona od wezwania uprawnionego, to zgodnie z art. 120 § 1 zdanie drugie k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenia stałoby się wymagalne, gdyby osoba uprawniona podjęła czynności w najwcześniej możliwym terminie.

Inne momenty początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu zwykłego.

Początek biegu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu zwykłego może być jednak różnie ujmowany. Dopuszczalne jest uznanie, że bieg terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu rozpoczyna się od dnia, w którym zapisobierca dowiedział się o ogłoszeniu testamentu oraz dowiedział się o treści zapisu uczynionego na jego rzecz. Jest to zgodne ze stanowiskiem judykatury, która przyjmuje, że termin przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu rozpoczyna się od dnia, w którym zapisobierca dowiedział się o ogłoszeniu testamentu.

Kodeks cywilny nie rozwiązuje jednoznacznie problemu początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu zwykłego. Można zatem przyjąć, że datą otrzymania wiadomości o zapisie zwykłym jest data, od której zapisobierca uzyskuje możliwość żądania wykonania zapisu. Przesądzający w tym zakresie jest stan świadomości wierzyciela o tym, czy zapis istnieje. Często jednak zapisobierca dowiaduje się o zapisie przed otwarciem i ogłoszeniem testamentu. W takim przypadku termin przedawnienia biegnie od daty jego ogłoszenia, ponieważ to w tej dacie mógł najwcześniej zażądać wykonania zapisu.

Bieg terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu zwykłego w sytuacji, gdy wierzyciel nie wie o zapisie ustanowionym na jego rzecz.

Bardzo często zdarza się tak, że wierzyciel nie wie o tym, że ustanowiono na jego rzecz zapis. Według jednego stanowiska, wspomnianego we wcześniejszych rozważaniach, jeśli spadkodawca nie określił terminu wykonania zapisu, to roszczenie z tego tytułu staje się wymagalne niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. W takim wypadku bieg terminu przedawnienia liczy się według zasad określonych w art. 120 k.c., co może nie być najlepszym rozwiązaniem w konkretnych okolicznościach, ponieważ jak wiadomo źródłem powstania wierzytelności z tytułu zapisu zwykłego jest oświadczenie woli spadkodawcy, który jest osobą trzecią w stosunku do stron zapisu. Źródłem tym nie jest oświadczenie woli wierzyciela, ani dłużnika. Nie jest nim też inne, znane wierzycielowi zdarzenie. W związku z tym nie powinno się traktować zobowiązania z tytułu zapisu zwykłego na równi z każdą inną wierzytelnością. Odnosi się to zwłaszcza do liczenia terminu przedawnienia. Ponadto można się odwołać do odesłania zawartego w art. 972 k.c. i odpowiedniego stosowania do zapisu zwykłego przepisów o powołaniu spadkobiercy. Skoro bowiem termin do przyjęcia lub odrzucenia spadku biegnie dla spadkodawcy od dnia dowiedzenia się o tytule swojego powołania do dziedziczenia, to raczej nie ma przeszkód, aby tę samą zasadę zastosować do zapisobiercy. To na zapisobiercy ciąży udowodnienie dochowania terminu do dochodzenia roszczenia. Taka forma pozwala to też na wykonanie woli spadkodawcy w zakresie rozrządzenia majątkiem spadkowym. Skoro obciążony zapisem zwykłym świadomie i celowo doprowadzi do uniemożliwienia zawiadomienia zapisobiercy o zapisie (otwarciu i ogłoszeniu testamentu), to zgodnie z aktualnym stanowiskiem judykatury – zapis zwykły może ulec przedawnieniu, pomimo że uprawniony nie miał w ogóle świadomości istnienia uprawnienia, a postępowanie obciążonego zapisem zwykłym (dłużnika) jest naganne i z punktu widzenia prawa – zasługuje na dezaprobatę i pozbawienie ochrony.

Początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu zwykłego w sytuacji, gdy zapisobierca jest posiadaczem przedmiotu zapisu zwykłego, ale nie została zawarta umowa o przeniesienie własności.

Sytuacja, w której zapisobierca jest posiadaczem przedmiotu zapisu zwykłego, lecz nie doszło do formalnego przeniesienia własności z powodu niezawarcia umowy o przeniesieniu własności jest problematyczna w dla ustalenia początku biegu terminu przedawnienia. Pomijając dawniejsze stanowiska, należy stwierdzić, że wydanie zapisobiercy przedmiotu zapisu zwykłego jest równoznaczne z sytuacją, gdy jest on posiadaczem tego przedmiotu za zgodą spadkodawcy od chwili otwarcia spadku. Zatem wydanie zapisobiercy przedmiotu zapisu zwykłego skutkuje nierozpoczęciem biegu terminu przedawnienia przewidzianego w art. 981 k.c. Natomiast roszczenie o przeniesienie prawa własności przedawnia się na zasadach ogólnych (art. 118 k.c.).

Należy raczej odrzucić, jako bezzasadny, pogląd, iż przewidziane w art. 981 k.c. przedawnienie nie biegnie póki spadkobierca jest posiadaczem zapisu za zgodą spadkobiercy.

Początek biegu biegu terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu zwykłego, gdy przedmiotem zapisu są świadczenia okresowe.

Jeśli przedmiotem zapisu zwykłego są świadczenia okresowe, może powstać problem w ustaleniu terminu przedawnienia roszczeń z tytułu tego zapisu. Niezbędne jest ustalenie relacji między art. 981 k.c., który dla roszczeń z tytułu zapisu przewiduje termin pięcioletni a art. 118 k.c., który z kolei ustala trzyletni termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe. Na pomoc przychodzą dwa stanowiska:

  • zgodnie z pierwszym poglądem – art. 981 k.c. wyłącza stosowanie art. 118 k.c. W związku z tym poszczególne świadczenia okresowe ulegają przedawnieniu z upływem lat pięciu od daty wymagalności. Co ważne, sam zapis zwykły nie ulega przedawnieniu;

w myśl odmiennego poglądu uznaje się, że art. 981 k.c. nie dotyczy świadczeń okresowych, dlatego też do przedawnienia poszczególnych roszczeń stosuje się art. 118 k.c. Jeśli natomiast w ciągu 5 lat od daty wymagalności zapisu, zapisobierca nie wystąpi w ogóle o wykonanie zapisu, to roszczenie o wykonanie zapisu ulegnie przedawnieniu w całości.